Polski Nobel-Erasmus Józef Jerzmanowski
3 stycznia 2016 roku nasi uczniowie uczestniczyli pod opieką Pani Pedagog Teresy Nurkowicz w spotkaniu autorskim Pana Arkadiusza Więcha, które odbyło się w dębickiej Filii Pedagogicznej Biblioteki w Rzeszowie. Tym razem tematem prelekcji była zapomniana postać Erazma J. Jerzmanowskiego, polskiego patrioty, inżyniera, wynalazcy i sponsora wielu inicjatyw polonijnych i krajowych.
Kim był Erazm Józef Jerzmanowski ?
Erazm Józef Jerzmanowski herbu Dołęga (ur. 2 czerwca 1844 w Tomisławicach, zm. 7 lutego 1909 w Prokocimiu) – powstaniec styczniowy, żołnierz, przemysłowiec, mecenas, działacz społeczny i filantrop, zwany „polskim Noblem”.
W Puławach poznał Adama Chmielowskiego, późniejszego św. Brata Alberta, z którym przyjaźnił się do końca życia. To wraz z nim porzucił naukę, by u boku Mariana Langiewicza wziąć udział w powstaniu styczniowym. Po klęsce powstania wyjechał do Paryża i podjął pracę w firmie, która specjalizowała się w produkcji gazu oświetleniowego.
W 1873 francuskie przedsiębiorstwo prowadzące eksploatację gazu świetlnego na kontynencie amerykańskim, wysyłało go do Stanów Zjednoczonych. Wkrótce po przybyciu tam Jerzmanowski ożenił się z Amerykanką Anną Koester, a w 1879 otrzymał obywatelstwo amerykańskie. W USA zajmował się sprawami gazyfikacji i produkcji karbidu, opatentował 17 wynalazków w dziedzinie gazownictwa, inwestował. Z czasem Jerzmanowski stał się właścicielem ogromnego majątku, posiadaczem trzeciej co do wielkości fortuny w Stanach Zjednoczonych, a pierwszej wśród Polonii. Prasa całego świata donosiła o największych transakcjach w przemyśle gazowniczym, których głównym udziałowcem był baron Jerzmanowski. Został nazwany „człowiekiem, który oświetlił Amerykę”.
Wspierał Polonię amerykańską, a zwłaszcza jej działalność oświatową. Przeznaczał duże sumy na finansowanie działalności naukowej, kulturalnej i oświatowej wśród emigracji.
W 1889, papież Leon XIII, w dowód uznania wielu zasług, odznaczył go – wiernego Kościoła katolickiego i wielkiego filantropa – Komandorią Krzyża Orderu Świętego Sylwestra. E. Jerzmanowski był pierwszym człowiekiem na kontynencie amerykańskim, który otrzymał tak wielkie odznaczenie papieskie.
Pod dorobieniu się znacznego majątku w 1896 powrócił na ziemie Polskie . Osiadł w Galicji, gdzie zakupił majątek (zespół pałacowo-parkowy) w Krakowie – Prokocimiu. Nie zaprzestał swojej działalności charytatywnej.
Filantropem był nie tylko za życia. W testamencie zapisał, że cały majątek, 2 mln koron, czyli 365 kg złota – ma zostać przekazany na rzecz Akademii Umiejętności w Krakowie z przeznaczeniem na utworzenie Fundacji im. Erazma i Anny Jerzmanowskich. Miała ona co roku nagradzać Polkę lub Polaka wyznania rzymskokatolickiego, urodzonego w granicach Polski z 1772 roku, za prace literackie, naukowe lub humanitarne dokonywane z pożytkiem dla ojczystego kraju. Nagrodę, zwaną polskim Noblem, przyznawano od 1915 do 1938 roku.
